APRENDIZAXE

APRENDIZAXE

1.  INTRODUCCION

Pódese dicir que a este mundo vimos aprender, a transformarnos continuamente pola interacción co medio en que vivimos buscando unha mellor adaptación. Agora ben, aínda que como no resto dos seres vivos a aprendizaxe nos seres humanos é útil para sobrevivir, no noso caso serve tamén para facer posible un enriquecemento sorprendente tanto da nosa visión do mundo como das nosas habilidades.

2. PATRÓNS  INNATOS DE CONDUTA

Chamamos “ innato” a aquilo que non aprendemos na nosa experiencia co medio ambiente. Hai que diferenciar entre reflexos e pautas fixas de acción:

2.1.REFLEXOS

Son unha resposta  innata, automática e involuntaria que se produce como reacción a estímulos específicos. Forman parte da programación xenética dunha especie e a súa base fisiolóxica. Un exemplo sería a resposta de esbirrar ante un estímulo que irrite as vías respiratorias.

2.2.PAUTAS FIXAS DE  ACCION (INSTINTOS)

Os  etólogos ou científicos que se dedican ao estudo do comportamento animal chaman así ás complexas accións que mostran algúns animais (construción do niño de moitos paxaros ou dos  panales polas abellas) que son específicas da especie, execútanse sempre da mesma forma e non necesitan dun adestramento específico. Pénsase que apareceron durante a formación ou xénese da especie e non se poden condicionar como os reflexos.

3. APRENDIZAXE

Moitos psicólogos pensan que os seres humanos temos certo número de reflexos pero non pautas fixas de acción ou instintos. Fronte a estas formas de comportamento, as condutas aprendidas implican adestramento de asociación. Dentro das formas de aprendizaxe podemos distinguir entre aprendizaxe asociativa por condicionamento, que pode ser clásico ( Pavlov), instrumental ou  operante (Skinner) e social por modelo (Bandura), e aprendizaxe cognitiva. No que segue imos referir a cada un deles.

3.1.CONDICIONAMENTO  CLASICO:  PAVLOV

Aínda que a  habituación e a sensibilización son formas de adaptación ao medio non son procesos específicos de aprendizaxe. Cando un estímulo repítese habituámonos a el e a nosa resposta faise máis leve. A sensibilización consiste pola contra nun aumento da nosa reacción ante os estímulos.

Ambos os procesos serven para organizar e dirixir a nosa conduta facéndoa máis eficaz: son froito da nosa experiencia co entorno pero non alteran a secuencia Estimulo ----›Resposta

No Condicionamento clásico, con todo, apréndense novas relacións entre estímulos xa que asociamos os acontecementos que se producen xuntos ou de forma consecutiva. Ivan  Pavlov (1849-1936),  fisiólogo ruso e premio Nobel en 1904, estudou os procesos de dixestión dos cans e comprobou que estes animais non só  segregaban mollos  gástricos ante os alimentos en función dunha necesidade biolóxica senón que como resultado dun condicionamento ou aprendizaxe  segregaban tamén mollos  gástricos ao oír os pasos da persoa que lles traía a comida. Para verificar esta hipótese ideou un experimento que consistía en facer soar unha campá antes de presentar a comida a un can. Aínda que ao comezo o can só  segregaba mollos  gástricos ao ver a comida, aos poucos e debido á repetición empezou a  segregar mollos  gástricos ao oír a campá antes de ver a comida.  Paulov demostrou, como xa vimos en anteriores temas, mediante os seus experimentos, que se pode aprender un reflexo.

 

Mediante a asociación logrouse dar unha resposta similar ao reflicto pero ante un estímulo que non provocaba esta reposta. Pódese provocar a  extincion da conduta aprendida ou condicionada rompendo a asociación que se produciu entre o estímulo condicionado e o  incondicionado, é dicir, presentando varias veces a campá sen que logo apareza a comida.

3.2.CONDICIONAMENTO OPERANTE Ou INSTRUMENTAL: SKINNER

B. F. Skinner (1904-1990) formulou a súa teoría sobre o condicionamento  operante ou instrumental. Denominamos condicionamento operante ou instrumental ao proceso polo cal a conduta cambia como resultado das consecuencias que xerou no ambiente. As consecuencias da conduta que serven para aumentar a frecuencia ou intensidade desa mesma conduta chámanse  reforzadores (ou reforzos). Os  reforzadores poden ser positivos ou negativos. Os primeiros adoitan experimentarse como agradables e os segundos como nocivos e  aversivos. En ambos os casos pode tratarse de reforzos materiais ou sociais. O reforzamento positivo é o proceso polo que aumenta a conduta de procura do  reforzador. Por exemplo, un can aprende a manterse sentado para conseguir comida. O reforzamento negativo é o proceso polo que aumenta a conduta de huída do  reforzador, por exemplo, unha rata empuxa unha palanca para evitar unha descarga eléctrica. A extinción ten lugar cando unha conduta non é reforzada e por tanto diminúe a súa frecuencia ou intensidade. Por exemplo, a un “amigo” que non nos fai caso, rexeita as nosas invitacións e non nos colle o teléfono deixaremos de telo como amigo Mediante o castigo unha conduta debilítase por mor dun suceso que lle segue no tempo xa que se trata dun estímulo  aversivo. Por exemplo, un neno deixa de protestar pola comida para evitar que non lle deixen saír ao parque coa súa amigos

Os psicólogos  conductistas tentaron aplicar a teoría da aprendizaxe para modificar condutas. Para iso, o primeiro paso sería identificar o problema en termos  observables. En segundo lugar, indagarán sobre os factores do ambiente que manteñen devandito comportamento para saber cales son as circunstancias que poden ser modificadas dentro dese medio. A partir de aquí, e unha vez feito o diagnóstico, utilizaranse técnicas terapéuticas aplicadas á conduta, que son métodos baseados na teoría da aprendizaxe estudada anteriormente.  

Por exemplo: Modelar. Modelar é traballar de forma gradual ata a consecución dun obxectivo específico, reforzando os pasos sucesivos que se van aproximando ao obxectivo. Habería que empezar polo nivel no que o suxeito se atopa, non esperar progresos moi grandes desde o principio e traballar a ritmo da paciente .

3.3.APRENDIZAXE SOCIAL:  BANDURA

Aínda que a experiencia directa ten un papel crave na aprendizaxe, tamén aprendemos por observación da conduta de outros e as súas consecuencias. A este tipo de aprendizaxe denomínaselle aprendizaxe  observacional ou por imitación. Trátase dun tipo de aprendizaxe que sempre implica algún tipo de actividade cognitiva (atención, memoria...)

Gran parte das nosas condutas foron aprendidas por imitación. Podemos incorporar un gran número de condutas ao noso repertorio cun procedemento moi sinxelo: observar a outros cando actúan. Aprendemos por imitación ao xogar ao tenis, ao engadir palabras ao noso vocabulario, pelar patacas, cambiar de peiteado ou de forma de vestir.... 

Bandura (1925) foi un dos teóricos máis coñecidos da aprendizaxe por imitación. Considerou que a aprendizaxe é algo máis que meros condicionamentos porque sempre ten lugar nun contexto social e porque inflúen variables cognitivas. De feito,  usualmente é considerado o pai do movemento cognitivo. Non imitamos todas as condutas que observamos. Hai unha serie de factores que fan que unha conduta emitida por un modelo sexa reproducida polo observador.

O factor máis importante é se o observador ve ou non ve que o modelo recibe reforzamento pola conduta que se vai a imitar. Exemplo: É pouco probable que un neno imite a conduta dun “matón” se este é castigado; con todo se o “matón” sáese coa súa entón hai moitas posibilidades de que o neno imite a súa conduta agresiva. 

Bandura demostrou que os nenos que observaban a uns adultos que eran premiados polas súas agresións físicas ou verbais eran máis propensos a imitar a conduta agresiva que outro grupo de nenos que viron como se castigaba aos mesmos adultos pola conduta agresiva. Outro factor é o nivel de poder ou de prestixio que o modelo ten para o observador. As persoas cun elevado status social son por exemplo moito máis imitadas que as que teñen un nivel máis baixo. Outros factores que inflúen na frecuencia da imitación son:

a. a similitude entre modelo e imitador;

b. a posesión, por parte do observador, de compoñentes da conduta que ha de imitar; 

c. a posibilidade de practicar a conduta inmediatamente despois de observar ao modelo; d. reforzamento da conduta imitada 

Bandura centrouse no tema da aprendizaxe da agresividade expondo que esta se aprende na infancia mediante a imitación de modelos agresivos como poden ser pais irmáns, mestres, a televisión, películas...

Dos centos de estudos de  Bandura, un grupo álzase por encima dos demais, os estudos do boneco Bobo. Un boneco bobo é unha criatura inchable en forma de ovo con certo peso na súa base que fai que se cambalee cando lle pegamos. Separáronse tres grupos de nenos, cada un sometido a unha condición: un grupo observou como un adulto golpeaba ao boneco Bobo, outro observou que o adulto non golpeaba ao boneco, e o terceiro non foi sometido condición algunha (actuaron como grupo control do experimento). Cada neno entraba nunha sala e sentaba nun recuncho rodeado de xoguetes. Do outro lado da sala situábase o adulto co boneco Bobo. Alí os encargados de mostrar condutas agresivas danaban verbalmente a Bobo á vez que o agredían fisicamente. O modelo non agresivo xogaba con outros xogos e ignoraba completamente a Bobo. Posteriormente deixábaselles sós na sala onde se atopaba o boneco Bobo e o resto dos xoguetes. Os investigadores estudasen a conduta dos nenos medindo a agresión que presentaban ante Bobo, para avaliar se os nenos repetían ou non a conduta agresiva cando o adulto non estaba presente.

As hipóteses que  Bandura expúxose foron:

1. Que os nenos que viran a conduta agresiva do adulto ían imitala

2. Que os nenos que viran ao adulto non agresivo ían ser menos agresivos mesmo que o grupo control

3. Que os nenos eran máis proclives a imitar a conduta do adulto se este era do seu mesmo xénero

4. Que os homes eran máis proclives que as mulleres para exhibir conduta agresiva, en tanto a agresión tende a estar maiormente presente en homes.

O experimento mostrou que os nenos que viran a conduta agresiva no adulto tendían en maior medida a agredir a Bobo e as agresións verbais foron as máis imitadas. Con todo, a actividade agresiva mostrada polo grupo exposto a modelos non agresivos foi case nula, pero non foi maior que a do grupo control, co cal queda indeterminada a hipótese de que os modelos non agresivos  inhiben a agresividade máis que a ausencia de modelo. Respecto a a terceira hipótese, atopouse que os nenos imitaban máis as condutas agresivas cando as realizaba alguén lla súa mesmo xénero, e ademais a repetición de condutas agresivas nos nenos homes foi moi superior á das mulleres

3.4.APRENDIZAXE COGNITIVA

Ao redor dos anos 60 do século  XX apareceu unha nova corrente psicolóxica cuxo representante máis coñecido é David  Ausubel. Trátase da psicoloxía cognitiva que sen negar o papel da experiencia no coñecemento, resaltou con todo que a aprendizaxe implica sempre unha reinterpretación e asimilación da información recibida.

É dicir, toda información nova é  reestructurada polo suxeito desde a súa propia organización cognitiva na que a linguaxe ten un papel fundamental. Desta formulación xurdiu a distinción entre aprendizaxe repetitiva e aprendizaxe significativa que foi moi discutida no ámbito da educación. A aprendizaxe repetitiva consiste na memorización de contidos sen comprendelos nin relacionalos con outros coñecementos previos. Non atopa significado ao aprendido e pensa que as tarefas para realizar son arbitrarias. A aprendizaxe significativa implica reorganizar os esquemas cognitivos ao integrar nova información transferindo os coñecementos previos a outras situacións. Entende a aprendizaxe como un proceso continuo de construción do coñecemento.